Rozkład ryzyka gospodarczego

Ryzyko gospodarcze jest normalnym następstwem prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Jednym z rozpoznanych ryzyk w cywilizacji europejskiej co najmniej od czasów rzymskich jest ryzyko spowodowane siłą wyższą, która pozostaje poza sferą możliwości oddziaływania stron umów. W prawie cywilnym istnieją mechanizmy ustawowe regulujące sprawiedliwy rozkład takiego ryzyka. 

W przypadku umów najmu powierzchni handlowej w centrach handlowych sprawiedliwy rozkład ryzyka polega na tym, że w okresie obowiązywania ograniczeń prowadzenia działalności handlowej wynajmujący i najemca ponoszą własne skutki okresowej utraty przychodów odpowiednio z tytułu wynajmu powierzchni handlowej oraz sprzedaży.

Sytuacja wynajmujących jest jednak znacznie lepsza niż najemców, którzy mają zakaz prowadzenia działalności handlowej. Ograniczenia wprowadzone Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego), a obecnie Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. wprowadzającym stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem COVID-19, dotyczą handlu detalicznego z wyłączeniem enumeratywnie wskazanych rodzajów działalności handlowej. Wynika stąd, że w zakresie w jakim handel detaliczny może być prowadzony wynajmujący mogą uzyskiwać z tego tytułu przychód. Już chociażby z tego względu wynajmujący pozostają w sytuacji uprzywilejowanej wobec najemców, którzy nie mogą prowadzić handlu detalicznego w centrach handlowych. 

Projektowana interwencja ustawodawcy, której celem jest prawne przesądzenie, że skutkiem zakazu handlu dotykającego najemców z branż wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia jest brak prawa wynajmujących do żądania opłat z tytułu najmu od takich najemców jest zgodna z konstytucyjną zasadą proporcjonalności i pomocniczości  (subsydiarności) Państwa wywodzonych z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz z zasady, iż Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym (art. 1 Konstytucji). Państwo Polskie ma nie tylko prawo, ale i konstytucyjny obowiązek podejmować działania zmierzające do łagodzenia skutków zakazów prawnych ograniczających wolność działalności gospodarczej gwarantowaną konstytucyjnie (art. 22 Konstytucji) w odniesieniu do przedsiębiorców, którzy okresowo zostali w imię dobra wspólnego pozbawieni źródła przychodów.

Interwencja ustawowa regulująca sytuację wynajmujących i najemców na czas obowiązywania zakazu handlu nie ma nic wspólnego z abolicją. Abolicja oznacza bowiem umorzenie istniejących zobowiązań czy uchylenie sankcji, a zobowiązanie najemców do zapłaty czynszu najmu nie powstało z powodu niemożliwości świadczenia wynajmujących.

Taki rozkład ryzyka jest zgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 1 i 2 Konstytucji, który stanowi, że „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”.  Jest to tzw. równość materialna, który nakazuje równe traktowanie osób znajdujących się w takich samych okolicznościach.